कुलमान घिसिङ दोषीको दोष कोट्याउनै नचाहनुको कारण के हुन सक्छ?

रामकुमार श्रेष्ठ

पछिल्लो समय तीन मन्त्री जनार्दन शर्मा प्रभाकर, लालबाबु पण्डित र गगन थापाले जनताको मन जित्न सफल भए आफ्ना कामका कारण । ब्यबस्थापनतर्फ भने कुलमान घिसिङ मात्रै एउटा यस्ता ब्यक्ति बने जो सबैका हाय हाय बने । अन्धकारको युगलाई उज्यालोमा परिणत गरिदिने नायकको रुपमा मानिएका यिनी बारंबार पत्रकारद्धारा तेर्सिने दोषी बारेका प्रश्नमा न त कसैलाई दोषी देखाउन चाहन्छन न त सबैले उनैलाई जस दिए तापनि जस आफूमा नै सीमित गर्न चाहन्छन । वास्तबमा तात्कालिन प्रधानमन्त्री, उर्जा मन्त्री र सचिबसंगको टिमवर्क र सर्बसाधारणको सहयोग बिना यो महान उद्धेस्य प्राप्ती संभब थिएन । जादुमय परिणाम दिए बापत उन्लाई कार्यालय छिर्नै नदिने काम मात्रै भएन मूलधारको एउटा पत्रिका उन्को चरित्रहत्या गर्न लाग्नुसम्म लाग्यो र उनीहरुलाई पनि गालीगलौज गर्नतिर उनी लाग्दैनन । केही बर्ष अघि मैले डरलाग्दो किसिमबाट नेपालमा जुन किसिमले माफियातन्त्र देखापर्नेबारे लेखेको थिएँ, त्योभन्दा फरक किसिमबाट देखा परे पनि यस्ले देशलाई नराम्ररी गाँजिसकेको छ र यसबारे पछी पछी लेख्दै जानेछु ।

मेरो आफ्नो बुझाईमा कुलमान घिसिङ दोषीको बारेमा बोल्नै नचाहनुको पछाडि एउटा बिशेष कारण छ । पूर्व मन्त्री जनार्दन शर्माले एउटा अन्तर्वार्तामा “टेबल टेबलमा सरकार छ” भन्नुले हाम्रो ब्युरोक्र्यासीभित्रको भ्रस्टाचारको जटिल र सशक्त जन्जाललाई इंगित गर्छ जुन जगजाहेरै छ ।

Advertisements

श्रृंखला र मेलबर्नको सम्बन्ध के?

मिस नेपाल शृङ्खला खतिवडा यो वर्षको ६८ औं मिस वर्ल्ड प्रतियोगितामा ११८ देशका सुन्दरीलाई पछि पार्दै सातमध्येबाट ‘मल्टिमिडिया अवार्ड’ र ‘ब्युटी विद पर्पज’ हात पारी ईतिहास रच्दै ३० जनाभित्र परेपस्चात अर्को चरणमा १२ जनाभित्र पर्न समेत सफल भएर नेपालका तर्फबाट पुन: अर्को ईतिहास रच्न सफल भइन ।

एसियाबाट छानिएका दश देशमध्य नेपाल, थाइल्याण्ड र न्युजिलेण्डमात्र टप १२ मा जान सफल भए । मिस वर्ल्डको ईतिहासमा यो बर्ष शुरु गरिएको नयाँँ सिस्टम अनुसार यो पटक पाँच महादेशबाट टप १२ छानिएको थियो जस्मा न त आयोजक चिन पर्न सक्यो न त मिस वर्ल्डको पूर्व बिजेता भारत नै । त्यसपछि हरेक महादेशको विजेता घोषणा गर्दै टप ५ छनोट गरिएको हो ।

मिस वल्र्डको टप ३० मा पर्नका लागि महत्वपूर्ण मानिने फास्ट ट्रयाक इभेन्टअन्तर्गत उनले सातमध्ये दुई अवार्ड जितेकी हुन् । ‘हेड टू हेड च्यालेन्ज’मा भने शृंखला दोस्रो चरणमा सिंगापुरे सुन्दरीबाट पराजित भएकी थिइन् ।

मिस वर्ल्डमा धेरै नै महत्वका साथ हेरिने “ब्युटी विद पर्पज” शृंखलाले बनाएको भिडियो विस्वभरका ११९ देशका सुन्दरीले लिएर गएका मध्येबाट सर्टलिस्ट गरिएका २५ भिडियोमध्येबाट पनि उत्कृष्ट भएर प्राप्त गरेकी हुन जुन तयार गर्न उन्ले निकै नै मेहनत गरेको देखिन्छ र अत्यन्तै मार्मिक पनि छ । अत्यन्तै मेहनत र दु:ख गरेर तयार गरिएकोमा त्यस्का लागि प्राप्त परिणामकै कारण उनी रुँदा रुँदा आँखा सुन्निएको हो भन्ने कुरा उक्त भिडियो हेरेपछि बुझ्न सकिन्छ ।

सात देशको पाठ्य पुस्तकमा भएको गल्ती सच्याउने कामको पहल

[अभियानको ब्लगमा समस्या ल्याइदिएकोले यो पुरानो सामग्री आजको दिन प्रचार प्रसारको लागि सहज होस भनी राखिएको । यो समाचार ३० डिसेम्बर, २०१५ को हो । ]

अभियानको सातौं बार्षिकी मनाइएको कार्यक्रममा अमेरिकी रास्ट्रपति बाराक ओबामा, चिनिया रास्ट्रपति सी जिनपिङ, भारती प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी, जापानी प्रधानमन्त्री शिन्जो अबे, श्री लंकाका रास्ट्रपति मैथ्रिपाला सिरिसेना, थाइ प्रधानमन्त्री प्रायुत चान–ओ–चा र नेदरल्याण्डका प्रधानमन्त्री मार्क रुटलाई सम्बोधना गरी केही प्राबिधिक कारणले गर्दा ती देशका पाठ्य पुस्तकमा बुद्धको जन्मस्थल बिषयमा भएको गलत जानकारी ती देशको प्रजातन्त्रको सबलिकरणका खातिर सच्याइनु पर्ने आग्रह गरी छुट्टाछुट्टै तयार पारिएको छ: पेज लामो अनुसन्धानात्मक प्रतिबेदन कार्यक्रमका प्रमुख अतिथि प्रचन्डलाई अभियानका तर्फबाट बिस्व संयोजक रामकुमार श्रेष्ठले हस्तान्तरण गर्नु भयो । प्रमुख अतिथिले नेपाल सरकारका प्रतिनिधिका पररास्ट्रका सह-सचिब डा दुर्गा बहादुर सुबेदीलाई आबस्यक कार्यार्थ हस्तान्तरण गर्नु भयो । त्यस्तै वेलायतको ब्रिटिश म्युजियमले चर्को जन-दबाबका कारण त्यहा बुद्ध जन्मस्थल बिषयमा भएको जानकारी सच्याउने निर्णय गरे तापनि सच्याउने काम सन्तोषजनक र स्पस्ट नभएकोले वेलायती प्रधानमन्त्री डेभिड क्यामरुनलाई संबोधन गरी तयार पारिएको ९ पेज लामो प्रतिबेदन पनि श्रेष्ठद्धारा प्रमुख अतिथिलाई र प्रमुख अतिथिले नेपाल सरकार प्रतिनिधिलाई हस्तान्तरण गरियो ।

लुम्बिनी-कपिलवस्तु दिवस अभियानका बिस्व संयोजक इ रामकुमार श्रेष्ठले आफ्नो नेपाल बसाइको छोटो अबधिमा उपरास्ट्रपति नन्दकिशोर पुन ‘पासांग’, पूर्व प्रधानमन्त्रीड्धय पुष्पकमल दाहाल प्रचन्ड र माधव कुमार नेपाल, पूर्व उपप्रधानमन्त्रीड्धय प्रकाशमान सिंह र नारायणकाजी श्रेष्ठ र माओबादी नेता मोहन बैध्य (किरण) संग छूट्टाछुट्टै भेटघाट गर्नु भएको छ । राष्ट्रपतिसंगको भेटघाटको लागि समय तय भएतापनि अन्तिम समयमा राष्ट्रपतिको स्वास्थका कारण भेटघाट हुन सकेन । अभियानको सातौं बार्षिकी कार्यक्रम मार्फत बिभिन्न सात देशमा बुद्ध जन्मस्थल बिषयमा भएको गलत जानकारी सच्याउन श्रेष्ठले अभियानका तर्फबाट नेपाल सरकार मार्फत प्रकृया अगाडि बढाएका छन ।

भेटघाटको क्रममा अभियान शुरु गरिनु पर्नाका कारण, अभियानले गरेका गतिबिधिहरु र उपलब्धिहरु र भाबी योजनाहरुबारे जानकारी गराउँदै अभियानबारे तयार पारिएको प्रोफाइल हस्तान्तरण गरिएको थियो । भेटघाटको क्रममा नेपाल सरकारले गर्नु पर्ने काम जनस्तरबाट गरिएको र थोरै समयमा अनपेक्षित उपलब्धिहरु हासिल भैसकेको र बुद्ध जन्मस्थल बिषयमा कोरिया र स्वीडेनका पाठ्य पुस्तकमा भएका गल्ती सच्याउने जस्ता अत्यन्तै महत्वपूर्ण कार्य भैसकेकोले अब बाँकी देशमा यस कार्यलाई निरन्तरता दिन सहज बातावरण तय भएकोले सरकार नै यस् कार्यमा सकृय हुँदा राम्रो हुने बताउनु भयो । उपरास्ट्रपति नन्दकिशोर पुन ‘पासांग’ संगको भेटघाटमा कोरियाका लागि पूर्व राजदूत कमल प्रशाद कोइराला, गोर्खापत्रका पूर्व संपादक एबं लुम्बिनी बिस्वबिध्यालयका पहिलो रजिस्टार केदार शाक्य लगायत अभियानसम्बद्ध ब्यक्तिहरु र पत्रकारहरुको पनि उपस्थिति थियो । प्रचन्डसंगको भेटघाटको क्रममा पनि पत्रकारहरुको उपस्थिति थियो ।

हराएका हिरा ६: सानो जहाज बनाउँदै गरेका सरोजले हेलिकप्टर बनाएर उडाएका छैनन

(देश र संचार जगतद्धारा नपत्याइएका देशका अमूल्य निधिहरुको खोजी प्रयास सिलसिला ६)

कक्षा ६ सम्म मात्रै अध्ययन गरेका सरोजले प्यारामोटर र मिनिएयरक्राफ्ट दुबैको लागि करीब साँढे सात लाख खर्च गरिसकेका छन । प्यारामोटर उडाएको करीब चार महिनापछि उन्ले हेलिकप्टर बनाएर ५ मिनेटमा १२ किलोमिटर उडाउन सफल भएको भनी भिडियो बनाएर सामाजिक सन्जालमा भाईरल जस्तै बनाइेएको छ जुन सत्य होइन । उनी आफ्नो मिनिएयरक्राफ्टको परियोजनामा नै छन जुन आर्थिक अभावका कारण पुरा हुन सकिरहेको छैन ।

चितवनका सरोज चेपाङ (प्रजा) ले मिनी जहाज बनाउने लक्ष लिए तापनि बिभिन्न चुनौतिका कारण पहिला उन्ले करिब ९० हजारको लागतमा प्यारामोटर निर्माण गरे । तीन पटकको प्रयाशपछि सरोजले राप्ती नगरपालिकाको पिप्ले, भण्डारालगायत क्षेत्रको आकाशमा करिब आधा घन्टा प्यारामोटर उडाउन सफल भए । सफलतापूर्वक प्यारामोटर उडाएपछि उनलाई उन्को खिसी गर्दै आलोचना गर्ने लगायतका स्थानीयले फूलामाला र अबिर लगाएर बधाइ दिएका थिए ।

सरोजले एक महिना लगाएर एक्लैले प्यरामोटर निर्माण गरे । प्यारामोटर निर्माण गर्न १४९ सीसीको मोटरसाइलको एउटा पुरानो इन्जिन, एउटा प्यारासुट, ठेलाको टायर, क्लच, ब्याट्री, स्टिल, आलमुनियम र काठको पंखा बनाए । सरोजले आफ्नै लगानीमा स्थानीय स्रोतसाधनबाट निर्माण गरेर प्यारामोटर बनाएका हुन् ।

हिराको बिछौनामा सुत्ने गरीब नेपाली

अरु ठूलो धन राशी खर्च गरेर विस्व संपदा सूचिमा पार्न प्रयासरत छन, तर हाम्रो देशमा सामान्य आधिकारिक प्रकृया पुरा गरेको भरमा विस्व संपदा सूचिमा पार्न लायकका संपदाहरु धेरै छन र पनि युनेस्कोका महानिर्देशक इरिना बोकोभा नेपाल आएको बेलामा अलिकति गृहकार्य गरेर मौकाको फायदा लिन समेत लागेको देखिएन । ….हात उतानो पार्नमा नै अभ्यस्त भएको र त्यसो गर्नमा नै गर्बानुभूति गर्ने हाम्रो मानसिकता देशबाट केही अपेक्षा नै नराखी केवल नागरिकीय र कर्तब्य बोध गर्न अभ्यस्त र बिदेशमा देशकै नाम उच्च राख्न कृयाशिल देशको अमूल्य निधिको बारेमा महत्वबोध गरेर देशका तर्फबाट भने हात घोप्टो पार्नुलाई दायित्वबोध के कसरी र कहिले गरिन्छ – हेर्न बाँकी नै छ । हाम्रा यस्तै मानसिकताका कारण हिराको बिछौनामा सुत्ने गरीब नेपाली भैरहेका छौं ।

जल एबं बिभिन्न बहुमूल्य खनिज संपदा, प्राकृतिक एबं सांस्कृतिक बिबिधता, हिमाल; पहाड र लुम्बिनीका कारण विस्वकै उत्कृष्ठ तपोभूमिका रुपमा नेपाल परिचित छ विस्वमा । बिभत्सकारी भूकम्पका बेला आँफै समस्यामा परेका बेलामा पनि पाहुनाहरुलाई खाएर जान अनुरोध गर्ने र नाकाबन्दीका बेलामा जतिसुकै दु:ख झेलेर पनि झुक्न नचाहने स्वभावका कारण विस्वमै चर्चित बन्न पुगेका यस्का परिश्रमी र जस्तै दु:खमा पनि हास्न सक्ने सहनशिल जनता छन यो देशका । देश अगाडि बढाउन यत्ति महत्वपूर्ण कुराहरु हुँदाहुँदै पनि संगै स्वतन्त्रता प्राप्त गरेका मुलुकहरु कत्ति अगाडि बढिसक्ता पनि हाम्रो भने अत्यन्तै दयनिय अवस्था किन त? यस्का धेरै कारणहरु छन, तर यहाँँ एउटा उदाहरणमा केन्द्रित हुन चाहन्छु म ।

मोरङको उर्लाबारीका मूर्तिकार मञ्जुल मितेरीको नेतृत्वमा बुद्धभूमि नेपालका आधुनिक ‘अरनिको’हरु काभ्रेका सानुभाइ विश्वकर्मा, उदयपुरका रामचन्द्र पण्डित र मोरङकै गणेश राई बान्तवा जापानको कामिआमाकुसा शहरको एउटा विशाल पहरामा अहोरात्र खटिएर बुद्ध मूर्ति कुँदिरहेका छन । कामिआमाकुसा शहरबाट १५ किलोमिटरको सवारी यात्रामा रहेको एक चट्टानी पहरामा मूर्ति निर्माणमा खटिरहेका छन उनीहरु । सन् २०१६ को सेप्टेम्बरबाट शुरु गरिएको बिशाल मूर्ति (६० फिटको एउटा, ५० फुटका दुईवटा र ३० फुटका चारवटा मूर्ति) निर्माण अभियान अबको ५ बर्षमा सकाएर यसलाई संसारकै ठूलो बुद्ध मूर्ति बनाउने र विस्व सम्पदा सूचिमा पार्ने यसका प्रायोजक एवं जापानी सरकारको लक्ष्य छ । यो युनेस्कोको विस्व संपदा सूचिमा समाबेश गरिने लक्षका साथ २०० बर्षमा चट्टानमा बन्दै गरेको सबैभन्दा ठुलो बुद्धको मूर्ति हुनेछ ।

हराएका हिरा ५: स्वर्ण पदक बिजेता टिनेजर तबला बादक रूबी लाखे

(देश र संचार जगतद्धारा नपत्याइएका देशका अमूल्य निधिहरुको खोजी प्रयास सिलसिला ५)

तबला बजाएर स्वर्ण पदक समेत हात पारिसकेकी रुबीले धेरै एकल प्रस्तुति पनि दिएकी छिन् । किरातेस्वरको उन्को पहिलो एकल तबला बादन प्रस्तुति सबैको वाह–वाह बन्यो । मीठो धुन दिने र बजाउन कठीन पनि मानिने पुरानो बाजाको रुपमा लिइंदै आएको तबला भजन कीर्तन र शास्त्रीय संगीतहरुमा बढी प्रचलनमा आएकोमा रुबीका कारण तबला आजकाल साहित्यिक र क्याम्पसका कार्यक्रममा समेत प्रचलनमा आउन थालेकोले उन्लाई यो क्षेत्रको “गेम चेन्जर” रुपमा लिइनु पर्छ भन्दा अत्युक्ति हुनेछैन ।

१२ बर्षकै कलिलो उमेरदेखि तबला बजाउन शुरु गरेर अहिले २० बर्षकै कलिलो उमेरमा अब्बल दर्जाको तबला बादकको रुपमा देखा परेकी छिन् ललितपुरको दुर्गम गाउँको रुपमा मानिने चापागाँउकी रूबी लाखे ।

नेवारी समुदाय सांस्कृतिक दृष्‍टिकोणले अत्यन्तै धनी समुदाय मानिन्छ । यो समुदायको यो बैभबताको असर उनीमा पर्‍यो र यस्ले उनलाई सानै उमेरदेखि उज्यालो मार्गमा डोर्यायो । उनको उद्धेस्य वकिल बनी कालो कोट लगाएर निमुखालाई न्याय दिनु भएपनि सानै उमेरदेखि तबला बजाउन थालिन् । उनी अहिले एक सफल तबला बादकको रुपमा परिचय दिन सफल भैसकेकी छिन् र नेपालमा महिला तबला बादकको रुपमा खोज्नु पर्दा उनकै नाम आउँछ ।

सिंगापुर र हेल्सिन्की शिखर बार्ताको महत्व के?

रुसी रास्ट्रपति गोर्बाच्योभ र अमेरिकी रास्ट्रपति रेगनको कार्यकालमा भएको शितयुद्धको अन्त्यपस्चात सोभियत संघ टुक्रा टुक्रा भएर कम्जोर भयो भने यो शिखरबार्तापस्चात रसियाले विस्वका सामू आफूलाई थप शक्तिशाली बनाएर अगाडि बढन सक्ने संभावना देखिन्छ । विस्वकै दुई शिर्ष नेताहरुका बीच दुई घण्टा गोप्य रुपमा कुराकानी भएको र कुराकानीका कतिपय बिषयबस्तु सार्वजनिक नगरिएको आशंका गरिएको सन्दर्भमा विस्व कुटनीति र विस्व ब्यापार नयाँ धारबाट अगाडि बढ्यो भने पनि आस्चर्य नहुन सक्छ शिखरबार्ताकै वरिपरि गरिएका उच्चस्तरीय भेटघाटका परिणामहरुलाई नियाल्दा । मूल कुरा बिभिन्न किसिमबाट देखा परेका डरलाग्दो संभाबित युद्धको संभावनालाई टारेर विस्वका जनतालाई एक किसिमको ढुक्कको जीवन यापनको अबसर प्रदान गरिदिएको छ सिंगापुर र हेल्सिन्की शिखरबार्ताले ।

रामकुमार श्रेष्ठ

अमेरिकी रास्ट्रपति ७२ बर्षिय ट्रम्प र उत्तर कोरियाली रास्ट्रपति  ३५ बर्षिय किम बीच भएको सिंगापुर शिखरबार्ता अघि अमेरिकी रास्ट्रपति ट्रम्पप्रति अमेरिकाको बर्तमान प्रतिपक्षीको मात्रै नभएर अधिकांश विस्व जनमतको धारणा नकारात्मक देखिन्थ्यो र उन्लाई अण्डरइस्टिमेट गर्ने गरिन्थ्यो । यस्को मूल कारण थियो उन्को र उत्तर कोरियाका राष्ट्रपतिका बीच हुने तेश्रो विस्वयुद्ध नै निम्त्याउने हो कि भन्ने किसिमका सार्बजनिक रुपमा नै देखा पर्ने  डरलाग्दो वाकयुद्ध । सिंगापुर शिखरबार्तामा कुनै पनि ठूला निर्णय सहितका सम्झौता भएनन, तर यस्ले दुई नेता बीच सार्वजनिक रुपमा देखा पर्ने डरलाग्दा वाकयुद्धको अन्त्य गर्ने गरी सम्बन्ध सामान्यीकरण गर्दै आगामी दिनमा थप भेटघाटको ढोका खोलेका कारण यस्ले अमेरिकी राष्ट्रपति ट्रम्पप्रतिको धारणामा परिवर्तन ल्यायो भने उचाइलाई ह्वात्तै माथि उठाइदियो ।

नोभेम्बर २०१४ मा ब्रिस्बनमा भएको जी-२० शिखर बार्तामा अस्ट्रेलिया र पस्चिमेली मुलुकहरुले विस्वका शक्तिशाली नेता रुसी रास्ट्रपति पुटिनप्रति देखाएको व्यबहारको खासै सभ्य उपलब्धी त केही भएन नै, तर विस्वका दुई शक्तिशाली नेताहरुका बीच हुने हेल्सिन्की शिखर बार्तासम्म आइपुग्दा रास्ट्रपति पुटिनले मौनतापूर्बक आफ्नो स्थितिलाई विस्वमा निकै मजबुत बनाइसकेका छन भने पस्चिमेली मुलुकहरुका बीच बिभिन्न दरारहरु देखा परेका छन ।

विस्वका दुई शक्तिशाली नेताहरुका बीच हुने यो शिखर बार्तामा विस्वमा भएका १६,००० पारमाणविक हतियारको ९०% को स्वामित्व राख्ने यी दुई देशका बीच त्यस्लाई कटौति गर्ने किसिमका संझौता भैदिए हुन्थ्यो भन्ने आशा राख्नु अस्वाभाबिक र असान्दर्भिक होइन एउटा आणविक एबं पारमाणविक भट्टी बनाएर त्यस्को नियमित खर्च धान्न लाग्ने खर्चले लाखौंको जीवनमा कायापलट ल्याउन सकिने भएकोले, तर अहिलेसम्ममा त्यस्ता धेरै संझौता भए तापनि कुनैको पनि कार्यान्वयन भएको छैन । अमेरिकी राष्ट्रपतिका हैसियतमा अमेरिकाका पूर्व रास्ट्रपति ओबामाद्धारा अध्यक्षता गरिएको राष्ट्र संघको सुरक्षा परिषदको एउटा महत्वपूर्ण बैठकले हातहतियार कटौति बिषयमा महत्वपूर्ण निर्णयहरु पनि गर्‍यो । अमेरिकी राष्ट्रपतिकै हैसियतमा ओबामाले अमेरिकाभित्र हुने गरेका बारंबारका बिभिन्न हत्याहरुको नियन्त्रणको प्रयासका लागि अमेरिकामा ‘गन कन्ट्रोल’ प्रस्ताबलाई पारित गर्न नसकेपछि उन्ले गला अबरुद्ध गर्दै बोल्न समेत परेको थियो प्रस्ताब पारित गर्न नसकेपछि । त्यसैले हातहतियार कटौति सम्झौता कार्यन्वयनलाई नेपालमा आषाढ महिनामा गरिने अथाह सरकारी खर्चसंग तुलना गर्नु असान्दर्भिक नहोला । यस्को अर्थ के होइन भने बुद्धिजीवि र मानब अधिकारबादीहरुले यसबारे बोल्दै नबोलुन ।

पुतली बाजेलाई नेपाली नागरिकता दिन ढिलाइ किन?

५२ वर्ष नेपाल बसाइमा ५० भन्दा बढी जिल्ला पुगेर नेपालमा ६५० जातिका पुतली पाइने कुरा पत्ता लगाएका कोलिन फिलिप स्मिथले ५५० जातिका पुतली संकलन गरी त्रिभुबन विस्वविद्यालयको केन्द्रिय क्याम्पस, पृथ्वीनारायण क्याम्पस पोखरा, काठमाडौं विस्वविद्यालय, नेचुरल हिस्ट्री म्युजियममा गरी २५ हजार पुतली संकलन गरेर राखिदिएका छन् । पूर्व प्रधानमन्त्री डा बाबुराम भट्टराई र डा उपेन्द्र देवकोटाका शिक्षक समेत भएका उनको अन्तिम इच्छा नेपाली भएर मर्नु भएकोले नेपाली नागरिकताका लागि धेरै प्रयास गरे । नेपालमा कम्तीमा १५ वर्ष बसोबास गर्नेलाई अंगीकृत नागरिकता दिन सकिने कानुनी प्रावधान छ, तर पुतली बाजे ५२ वर्ष नेपाल बसेर नेपालको यत्ति धेरै उल्लेखनीय सेवा गरेर पनि नागरिकता पाउन सकेका छैनन् । उन्लाई राज्यले या त विधिपूर्वक अंगीकृत या त अनररी नागरिकता यथासक्य छिटो सम्मानपूर्बक उपलब्ध गराएर उनको यो अन्तिम इच्छा पुरा गरिदिनु पर्छ ।

विक्रम संवत २०२२ सालमा २९ वर्षको उमेरमा युनाइटेड मिसनको शिक्षक भएर पहिलो पटक नेपाल आएका कोलिन फिलिप स्मिथले पोखराको लामाचौरमा रहेको गण्डकी बोर्डिंग स्कूलमा २ बर्ष बिज्ञान र गणित बिषय पढाएरपस्चात गोर्खाको स्कुलमा पढाउने क्रममा उनले पूर्व प्रधानमन्त्री डा बाबुराम भट्टराई र डा उपेन्द्र देवकोटालाई बिज्ञान र गणित पढाए । गोरखामा २ बर्ष पढाएर उनी फेरी पोखरा फर्के र केही बर्ष पृथ्बी नारायण क्याम्पसमा अध्यापन गरे ।

सानैदेखि पुतलीप्रति रुचि भएका पुतली बाजेले बेलायतमै रहंदा १ बर्ष पुतली संग्रालयमा काम गरेका थिए । नेपाल आएदेखि नै पुतलीको खोज र संकलनमा लागेका उनले पढाउने काम छोडेर नेपालमा पाइने पुतलीको अनुषन्धान र खोजमा लागे । ५० भन्दा बढी जिल्ला पुगेर नेपालमा ६५० जातिका पुतली पाइने कुरा पत्ता लगाएका उन्ले ५५० जातिका पुतली संकलन गरिसकेका छन् । उनले त्रिभुबन विस्वविद्यालयको केन्द्रिय क्याम्पस, पृथ्वीनारायण क्याम्पस पोखरा, काठमाडौं विस्वविद्यालय, नेचुरल हिस्ट्री म्युजियममा गरी २५ हजार पुतली संकलन गरेर राखिदिएका छन् ।

कांग्रेसका उदाहरणीय नेता बने राजीवविक्रम शाह ५ करोडको नीजि खर्चमा जाजरकोमा अस्पताल निर्माण गरेर

शाहले २०७० सालको निर्वाचनको क्रममा जाजरकोटी जनतासँग अस्पताल निर्माण गर्ने प्रतिवद्धता जाहेर गर्नु भएको थियो । बर्तमान चुनावमा पराजय भोग्न परे पनि व्यक्तिगत लगानीमा सामुदायिक अस्पताल निर्माण गरेर जनतासँग गरेको बाचा पुरा गर्नु भयो । जनताको चाहना यही हो कि नेताहरुले चुनावका बेला आफूले जाहेर गरेका प्रतिबद्धता पुरा गरुन । यदि प्रत्येक नेताले चुनाबताका आफूले जनता सामू जाहेर गरेका प्रतिबद्धता पुरा गरेका हुन्थे भने नेपालको रुप बिल्कुलै फरक भैसकेको हुन्थ्यो ।

कांग्रेस नेता पूर्व सांसद राजीवविक्रम शाहले व्यक्तिगत लगानीमा जाजरकोटको छेडागाड नगरपालिका—५ थलबजार नजिकै दुर्गम गाउँ दशेराको बडावनमा २५ शैय्याको अस्पताल शिलान्यास गरिएको ६ महिनापछि अस्पतालको निर्माण कार्य अन्तिम चरणमा पुर्याएका छन । शाहले कुमारी ट्रस्ट मार्फत ५ करोड रुपैयाको लगानीमा अस्पताल निर्माण गर्नु भएको हो । जाजरकोटका जनतालाई सर्वसुलभ रुपमा स्वास्थ्य सेवा उपलब्ध गराउने उदेश्यले व्यक्तिगत लगानीमा अस्पताल निर्माण थालेको हुन ।

शाहले २०७० सालको निर्वाचनको क्रममा जाजरकोटी जनतासँग अस्पताल निर्माण गर्ने प्रतिवद्धता जाहेर गर्नु भएको थियो । बर्तमान चुनावमा पराजय भोग्न परे पनि व्यक्तिगत लगानीमा सामुदायिक अस्पताल निर्माण गरेर जनतासँग गरेको बाचा पुरा गर्नु भयो । जनताको चाहना यही हो कि नेताहरुले चुनावका बेला आफूले जाहेर गरेका प्रतिबद्धता पुरा गरुन । यदि प्रत्येक नेताले चुनाबताका आफूले जनता सामू जाहेर गरेका प्रतिबद्धता पुरा गरेका हुन्थे भने नेपालको रुप बिल्कुलै फरक भैसकेको हुन्थ्यो ।

हराएका हिरा ४: चार आधुनिक “अरनिको” जापानबाट विस्व ईतिहास रच्दै

(देश र संचार जगतद्धारा नपत्याइएका देशका अमूल्य निधिहरुको खोजी प्रयास सिलसिला ४)

युनेस्कोको विस्व संपदा सूचिमा समाबेश गरिने लक्षका साथ २०० बर्षमा चट्टानमा बन्दै गरेको सबैभन्दा ठुलो बुद्धको मूर्ति कुदने सात बर्षे ऐतिहासिक परियोजनामा चार नेपाली कालिगढहरु बिगत दुई बर्षदेखि लागिरहेका छन । यो परियोजनाको नेतृत्व गरिरहेका विस्वप्रसिद्ध र नेपालका हामानवहरुका विभिन्न २०० मूर्ति बनाइसकेको मितेरी नेपाल आएर बाँकी ८०० मूर्ति बनाएर १००० मूर्ति राज्यलाई हस्तान्तरण गर्ने सोचमा छन् , तर राज्य यसरी विस्व ईतिहास रचेर राष्ट्रिय गरिमा बढाउने काम गरिराखेका नेपालीप्रति सोच्नुलाई दायित्व ठान्ला त भन्ने प्रश्नको सकारत्मक जबाफ शायदै आउला । यही हो हाम्रो बिडम्बना!

युनेस्कोको विस्व संपदा सूचिमा समाबेश गरिने लक्षका साथ २०० बर्षमा चट्टानमा बन्दै गरेको सबैभन्दा ठुलो बुद्धको मूर्ति कुदने काममा चार नेपाली कालिगढहरु बिगत दुई बर्षदेखि लागिरहेका छन । जापानको कामिआमाकुसा शहरको एउटा विशाल पहरामा बन्दै गरेको यो परियोजनाको लागि अब अरु पाँच बर्ष लाग्नेछ । सात मूर्तिहरु हुनेछन यो परियोजना अन्तर्गत । यो ऐतिहासिक कार्यलाई पूर्णता दिने जिम्मेवारी पाएका छन चार नेपाली मूर्तिकारहरु – काभ्रेका सानुभाइ विस्वकर्मा, उदयपुरका रामचन्द्र पण्डित, मोरङ टांडीका गणेश बान्तवा राई र यो कार्यलाई नेतृत्व गरिराख्नु भएको मोरङको उर्लाबारीका मूर्तिकार मञ्जुल मितेरी र यो कार्यका लागि टासी वाङ्दी लामाले मैनेजरको रुपमा काम गरिराखेका छन ।

कामिआमाकुसा शहरबाट १५ किलोमिटरमा रहेको एक चट्टानी पहरामा मूर्ति निर्माणमा दैनिक ८ घण्टा खटिरहेका छन उनीहरु । सन् २०१६ को सेप्टेम्बरबाट शुरु गरिएको बिशाल मूर्ति (६० फिटको एउटा, ५० फुटका दुईवटा र ३० फुटका चारवटा मूर्ति) निर्माण अभियान ५ बर्षमा सकाएर यसलाई संसारकै ठूलो बुद्ध मूर्ति बनाउने र विस्व सम्पदा सुचिमा पार्ने यसका प्रायोजक एवं जापानी सरकारको लक्ष्य छ ।

सुष्माले माफी माग्दासम्म पनि नेपाली राजनीति टोलाएको टोलायै

सरकारको दायित्व देश बिकास मात्रै नभएर राष्ट्रियताको प्रतिरक्षा पनि उत्तिक्कै महत्वको हुनुपर्छ । हामीकहाँ दुबै पाटो अत्यन्तै कम्जोर छ । यस्तो संबेदनशील बिषयमा सरकार र प्रतिपक्ष टोलाएर जोखना हेर्दाहेर्दै नेपाली जनस्तरबाट हुन थालेको ब्यापक बिरोधको भेउ स्वराजले भने पाइहालिन र क्षमा याचना गर्न ढिलाई गरिनन । सत्तापक्ष र प्रतिपक्ष कसैलाई पनि यस्ले खासै टाउको नदु:खे पनि नेपाली जनता तात्तिन थालेपछि सामाजिक सन्जालमा अनेकन कार्टून र गाली गलौजको बर्षात हुन सक्ने कुरामा उनी अनभिज्ञ नभएकोले क्षमा याचना गर्नमा उन्ले ढिलाई गरिनन ।

भूपि शेरचनका क्यारेमा बोर्डका गोटीहरुको चलखेल बढी भएकाहरुका बीच बांच्नु पर्ने बाध्यताका कारण भूपि शेरचनले भने जस्तै बहादुरीपूर्ण ईतिहास बोकेको इतिहासमा शंका गर्न बिबस छौं बर्तमानका हामीहरु ।

महात्मा गान्धीको भूमि नै आफूहरुलाई प्रयाप्त; पशुपतिनाथ, जानकी र बुद्ध जन्मेको नेपाली भूमि कुनैपनि हालतमा भारतले नहडप्ने भनेर २०१४ सालमा भन्ने भारतीय विदेश मन्त्री सुष्मा स्वराजले २ दिन अघिको बिदेश मन्त्रालयमा आयोजित वार्षिक पत्रकार सम्मेलनमा भने भारतको पहिलो प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी, जस्ले अमेरिकाको मेडिसनदेखि जनकपुर मैदानसम्म पुगेर लाखौंं भारतीय समुदायलाई संबोधन गरेर ऐतिहासिक काम गरेको भनाइप्रति नेपाली जनस्तरबाट ब्यापक बिरोध भएपस्चात सोही दिन ट्विट मार्फत उक्त भनाइ भएको ३२ सेकेण्डको सानो भिडिओ पोस्टिङ् गरी पत्रकार सम्मेलनमा बोलिएको उक्त भनाइप्रति क्षमा यचना गरेकी छिन् This was a mistake on my part. I sincerely apologise for this. लेखेर ।

शुरुमा उन्ले १ घण्टा २७ मिनेट २७ सेकेण्डको भिडिओ ट्विट गरेकी छिन् India’s Foreign policy – 2018. लेखेर । ठूलो पत्रिकाको रुपमा मानिने नेपाली पत्रिकाले समेत स्वराजले माफी मागेको ट्विटलाई समाचार बनाएर प्रकाशित गरेको, तर त्यस्लाई पछि हटाएको समेत पाइएको छ । शायद समाचार सुनेको भरमा प्रकाशित गरियो, तर ट्विटमा क्षमा याचना गरिएको ट्विट नभेटेपछि समाचार हटाइयो । वास्तबमा पत्रकार सम्मेलन गर्दाको लामो भिडिओ ट्विटलाई Pin गरिएकोले उन्ले उक्त दिन गरेकी छ: ट्विट (४ ट्विट र २ रिट्विट) मध्ये सबैभन्दा माथि छ र क्षमा याचना गरिएको ट्विट रिट्विट गरिएको २ वटाको तल भएकोले पत्रकार झुक्किएको हुन सक्छ ।

टेरिया जस्तै भाईरल बनिरहेका अशोक दर्जीको पहिलो गीत सार्वजनिक

नेपाली सांगितिक क्षेत्रको नयाँ रामकृष्ण ढकालको रुपमा पनि लिइने गरिएको अशोक दर्जीले हालै आफ्नो पहिलो ‘मन बिनाको धन ठुलो कि धन बिना को मन‘ बोलको गीत रेकर्डिङ गराएका छन् नेपाली ड्रेसमा नेपालका एक टप गायक तथा सङ्गीतकार टंक बुढाथोकीसँग र यस्लाई जीवनको सबैभन्दा ठुलो कामको रुपमा लिनुहुन्छ बुढाथोकी । बाल गायक अशोक दर्जीको स्वरमा सजिएको गीत ‘मन बिनाको धन ठूलो की धन बिनाको मन’ हिजो मात्रै सार्वजनिक भएको छ र एक्कै दिनमा यस्लाई झन्डै आधा मिलियनले हेरिसकेका छन । अशोकको पहिचान चिनाउने काम मात्रै नभएर जीवनशैली नै फेर्ने काममा मूलत: गायक तथा सङ्गीतकार टंक बुढाथोकी र डिजे रुपक लागि पर्नु भएको छ जुन नेपाली सांगितिक क्षेत्रको लागि ठूलो उपलब्धी हुन सक्छ ।

पछिल्लो समय सामाजिक सञ्जालमा निकै भाइरल बनिरहेका छन् झापा दमकका अशोक दर्जी । दर्जीले बाटो, होटलमा दिनभर गीत गाउँदै नाजुक अवस्थामा हिडिरहेको डिजे रुपक सापकोटाले भेटेपछि त्यस्तो अवस्थाभित्र देखिएको कलाकारितालाई फेसबुक मार्फत सार्वजनिक गरेपछि बिस्तारै सामाजिक सन्जालमा भाईरल बन्न पुगे लुकेको बाल कलाकार दर्जी । र आज रुपक सापकोटा अशोकको रुपक दादा मात्रै नभएर धेरैले कर्म दिने बुवाको रुपमा पनि लिने गर्छन् ।

 

हालै मात्रै दर्जीले आफ्नो पहिलो ‘मन बिनाको धन ठुलो कि धन बिना को मन‘ बोलको गीत रेकर्डिङ गराएका छन् नेपाली ड्रेसमा नेपालका एक टप गायक तथा सङ्गीतकार टंक बुढाथोकीसँग र यस्लाई जीवनको सबैभन्दा ठुलो कामको रुपमा लिनुहुन्छ बुढाथोकी । काठमाडौं पुतलीसडकस्थित स्टुडियोमा रेकर्डिङ्ग गराएका बाल गायक अशोक दर्जीको स्वरमा सजिएको गीत ‘मन बिनाको धन ठूलो की धन बिनाको मन’ हिजो मात्रै सार्वजनिक भएको छ ।

नेपाल आईडलका जज इन्दिरा जोशीको ”गर्लफ्रेन्ड”

सिङगिङ रियालिटि शो नेपाल आइडलकी निर्णायक एबम लोकप्रिय पप गायिका इन्दिरा जोशीको नया गीत सार्बजनिक भएको छ । नयाँ वर्ष २०७५ को पुर्बसन्ध्यामा अस्ट्रेलीयाबाट रिलिज गरिएको जोशीको ”गर्लफ्रेन्ड” गीतमा उनको आफ्नै शब्द र संगीत रहेको छ ।

मेलवर्नको सुन्दर दृश्यहरु कैद गरिएको ”गर्लफ्रेन्ड” को म्युजिक भिडियोमा सुनोद श्रेष्ठ, प्रिया मिश्र, एन्जी मुल्मी श्रेष्ठ लगायतका साथीहरुको अभिनय रहेको छ ।

हराएका हिरा ३: बिदेशीका बीच चर्चित, तर नेपालीका बीच गुमनाम मिलन राई

(देश र संचार जगतद्धारा नपत्याइएका देशका अमूल्य निधिहरुको खोजी प्रयास सिलसिला ३)

८ कक्षा फेल मिलन राई विस्वकै सर्बोत्कृष्ठमध्येका हार्वार्ड विस्वविद्यालयद्धारा लेक्चरका लागि आमन्त्रित र अन्तराष्ट्रिय संचारमा चर्चित हुँदा नेपाली माझ भने गुमनाम छन । उनको ‘ह्वाइट बटरफ्लाई’ (सेतो पुतली) अभियान विस्व स्तरीय पत्रिकाहरु गार्जियन, हफिङ्टन पोस्ट, न्यू योर्क टाइम्स, मिरर आदिको प्राथमिकतामा पर्दा हाम्रा संचार जगत या त उन्को बारे थाहा पाउँदैनन या त प्रकाशित गर्न नाफा घाटाको हिसाब गर्दै टाउको कन्याउँछन ।

पछिल्लो समय राष्ट्रिय अन्तराष्ट्रिय स्तरमा ख्यातिप्राप्त ब्यक्तिहरुका कामहरुको बारेमा अध्ययन गर्ने क्रममा प्राप्त अनौठो जानकारी के पाइयो भने स्कूल र विस्वविद्यालयहरुद्धारा नपत्याइएका र अयोग्य ठहर्याइएका धेरै जना आफूले खोजी गरेको त्यो समूहमा परेको पाइयो । एसएलसी पास नै नगरी राष्ट्रिय स्तरमा नै चर्चित बनेका नेपाली पनि धेरै छन । जुन ब्यक्तिले जुन औपचारिक शिक्षा हासिल गरेको हो सो ब्यक्तिद्धारा लिखित सामग्री उन्ले प्राप्त गरेको औपचारिक शिक्षाभन्दा माथिल्लो स्तरको औपचारिक शिक्षाको पाठ्यक्रममा समाबेश गरिएका उदाहरण हाम्रै नेपालमा पनि छ ।

८ कक्षा फेल मिलन राई विस्वकै सर्बोत्कृष्ठमध्येका हार्वार्ड विस्वविद्यालयद्धारा लेक्चरका लागि आमन्त्रित र अन्तराष्ट्रिय संचारमा चर्चित हुँदा नेपाली माझ भने गुमनाम छन । उनको ‘ह्वाइट बटरफ्लाई’ (सेतो पुतली) अभियान विस्व स्तरीय पत्रिकाहरु गार्जियन, हफिङ्टन पोस्ट, न्यू योर्क टाइम्स, मिरर आदिको प्राथमिकतामा पर्दा हाम्रा संचार जगत या त उन्को बारे थाहा पाउँदैनन या त प्रकाशित गर्न नाफा घाटाको हिसाब गर्दै टाउको कन्याउँछन ।

हराएका हिरा २: हाइकुमा अन्तराष्ट्रिय छवी बनाएका युवा जनक सापकोटा

(देश र संचार जगतद्धारा नपत्याइएका देशका अमूल्य निधिहरुको खोजी प्रयास सिलसिला २)

एउटा नेपाली ठिटो विज्ञान पढ्छ, हाइकु (तीन हरफे कविता) अग्रेजी भाषामा लेख्छ, मेटेरियल साइन्स (एप्लाइड फिजिक्स) मा स्नातकोत्तर गर्ने क्रममा फिनल्याण्ड पुग्छ, आयरल्याण्डमा भएको अन्तराष्ट्रिय हाइकु प्रतियोगितामा प्रथम भएर पुरस्कार जित्छ, त्यहाँ हुने साहित्यिक कार्यक्रममा ऊ विशिष्ठ अतिथिका रुपमा निम्त्याइन्छ जस्का हाइकु सुनेर बरिष्ठ कविहरू समेत छक्क पर्छन्, विस्वमा प्रकाशित पुस्तकको डिजिटल भर्सन पुस्तक विक्रेता अमेजनले त्यही नेपाली ठिटोको पुस्तक डलरमा बेच्छ, उन्काबारे हाइकुमा विस्व स्तरीय छवी बनाएका ब्यक्तिहरु खुलेर प्रसंशा गर्छन्, तर……तर……. नेपालीहरु उनीबारे अनभिज्ञ हुन्छन । किनकि नेपाली संचार जगत या त राजनीतिज्ञको भाषा बुझ्छन या त ब्यापारीको या त कलाकारको । तब त कुनै नेपालीले अन्य क्षेत्रमा विस्व स्तरीय छवी बनाएको जानकारी नेपालीले कहाँबाट पाउन सबै पर्म लाएर र पर्म तिरेरै भने पनि आ-आफ्नै बिज्ञापन गर्न ब्यस्त दुनियाँँमा? ती युवा हुन बागलुङमा जन्मेका युवा जनक सापकोटा ।…….उनी हाइकु दुनियाँँमा अन्तराष्ट्रिय छवी बनाएका नेपालीद्धारा नचिनिएका नेपाली हुन नेपाली………. ।

एउटा नेपाली ठिटो विज्ञान पढ्छ, हाइकु (तीन हरफे कविता) अग्रेजी भाषामा लेख्छ, मेटेरियल साइन्स (एप्लाइड फिजिक्स) मा स्नातकोत्तर गर्ने क्रममा फिनल्याण्ड पुग्छ, आयरल्याण्डमा भएको अन्तराष्ट्रिय हाइकु प्रतियोगितामा प्रथम भएर पुरस्कार जित्छ, त्यहाँ हुने साहित्यिक कार्यक्रममा ऊ विशिष्ठ अतिथिका रुपमा निम्त्याइन्छ जस्का हाइकु सुनेर बरिष्ठ कविहरू समेत छक्क पर्छन्, विस्वमा प्रकाशित पुस्तकको डिजिटल भर्सन पुस्तक विक्रेता अमेजनले त्यही नेपाली ठिटोको पुस्तक डलरमा बेच्छ, उन्काबारे हाइकुमा विस्व स्तरीय छवी बनाएका ब्यक्तिहरु खुलेर प्रसंशा गर्छन्, तर……तर……. नेपालीहरु उनीबारे अनभिज्ञ हुन्छन । किनकि नेपाली संचार जगत या त राजनीतिज्ञको भाषा बुझ्छन या त ब्यापारीको या त कलाकारको । तब त कुनै नेपालीले अन्य क्षेत्रमा विस्व स्तरीय छवी बनाएको जानकारी नेपालीले कहाँबाट पाउन सबै पर्म लाएर र पर्म तिरेरै भने पनि आ-आफ्नै बिज्ञापन गर्न ब्यस्त दुनियाँँमा? ती युवा हुन बागलुङमा जन्मेका युवा जनक सापकोटा ।

सापकोटा फिनल्याण्ड र आयरल्याण्डका साहित्यकारमाझ भने राम्रैसँग परिचित छन् । उनका कृति अंग्रेजीका अतिरिक्त आइरिस र फिनिस भाषामा समेत प्रकाशित भएका छन् । फुटकर रचना त जापानी, स्विडिस भाषामा समेत अनुदित भएर छापिएका छन् । फिनल्याण्डमा २०१२ मा भएको प्रशिद्ध ‘टेम्परे बुक फेयर’ मा उनलाई आयोजकले अतिथिका रुपमा निम्त्याएको थियो ।